In de serie tentoonstellings-modellen is er nu ‘het representatieve museum’ van Camiel van Winkel. Hij doelt hiermee op de grotere invloed van sociale factoren en emancipatiebewegingen die toegang zouden willen krijgen tot een voor hen als gesloten gebouw ervaren omgeving. Hij omschrijft deze representativiteit als “Het museum neemt politiek positie in en staat voor inclusie en diversiteit; het is bezig zichzelf en de kunst te ‘dekoloniseren’”. Hiermee construeert Van Winkel een type stroman waarbij elke minderheid toegang heeft tot het gedemocratiseerde museum. Het lijkt een beetje op het destijds angstige vermoeden van Hans den Hartog Jager naar aanleiding van Jan Hoek’s polemische uitval naar het beleid van het Stedelijk Museum (Nrc, april 2023). Alsof van nu af aan de romantiek van het unieke kunstwerk van de geniale kunstenaar teniet zou worden gedaan ten gunste van, ja van wat. Het hek van de dam, zoiets.

Anderzijds becommentarieert hij deze redenering met de realisering dat elke presentatie een selectie zal moeten bevatten. Alleen, selecteer je op kwaliteit of op ‘minderheid’?  Het is jammer dat blijkbaar de voorstelling van een soort hybride, interculturele, variant op bestaande tentoonstellingsmodellen, niet echt in het courante discours lijkt opgenomen. Al sinds de 19e eeuw zijn er juist door kunstenaars openingen gecreëerd in publieke kunstpresentaties door middel van salons, manifesten en podia. Daar ging esthetiek, ethiek en politiek hand in hand, om vervolgens geabsorbeerd te worden in een museumbestand. Ook buiten die kunstcircuits waren kunstenaars politiek actief, representatief aanwezig, en daarvoor zijn ze niet als eventuele spreekbuis van een maatschappelijke stroming gecancelled. Hooguit tijdelijk ‘entartet’. Om nu te gaan dicteren, op grond van een ‘kritiek van de representatie’, dat een museum vooraleerst zich zou moeten richten op de exclusieve kunstkwaliteit van het getoonde werk, een aanspraak op esthetische objectiviteit, proeft benauwd, nogal beperkend. Positief is natuurlijk de toevoeging dat er wel een mogelijkheid is om ‘de Ander’, de outsider, toe te laten tot “de canon”. Bij het voorbeeld van de vaste opstelling (2023) van het Stedelijk Museum Amsterdam: “Canonieke werken krijgen een nieuwe plaats en een verschoven betekenis door de combinatie met obscure objecten die voor het eerst sinds decennia uit het depot zijn gehaald”. Deze obscuriteit maakt dus al wel deel uit van de collectie van het museum, maar schijnt ondergesneeuwd, verborgen, genegeerd maar ooit wel aangekocht? Dit lijkt op een herschikking in presentatie, niet in collectionering, niet in beheersmatig beleid.

Van Winkel’s idee van ‘het representatieve museum’ in De Witte Raaf nr. 227, is evenals Odding’s recente boek van ‘het waarachtige museum’ een polemische aanvulling op de inventarisatie die DeFKa Research publiceerde in de museumnotitie van 2012 en onlangs (2023) heruitgebracht in de publicatie DeFKa op maat 30+. Foto: geciteerde teksten in artikel C. van Winkel.

——- + ——-

Voor degenen die er 7 februari niet bij waren. Een resumé. We hebben het in de vijfde aflevering gehad over de canongedachte en wat daar buiten valt, met ondermeer Iris Kenmill en Black Art, outsider-kunst, Kunstcollectief slavs&tatars, Ensor en anderen. We laten drie fotoos zien uit de expostie Africa Supernova, Amersfoort De Kade, 2023. Het verband met de canon is de acceptatie van de niet-westerse kunstwerken bijvoorbeeld door middel van verzamelbeleid. We gebruiken het masker als metafoor om culturele absorptie op een diverse manier inzichtelijk te maken. Inclusief de politieke dimensie. Voorbij komen de Outsider Art Fair in New York, Biënnale Hengelo, Stadshof Zwolle, Van Genk en Veenhuizen niet vergeten. Na de Afrikaanse maskers zien we nieuwe ‘maskerades’ verschijnen bij Ensor, Carmen Schabracq en Frank van der Linden (Verwey Museum Haarlem). Alsnog vergelijken we de actuele niet-westerse receptie met die van 20 jaar geleden en de huidige Dakar Biënnale. Hier en bij het Macba (2023) speelt de  schrijver/dichter Édouard Glissant een voorname, relationele, rol in tentoonstellingsprincipes. De conclusie halen we binnen via Judith Steenkamer die analyseert dat kunst zoniet te definiëren valt dan wel in waarden uitgedrukt kan worden (Ckv Muhka), buiten het canonieke om. Gezien de tijd beperken we ons tot een foto van Iris van Herpen, een onderzoek naar Safaïtische ‘rotskunst’ inscripties in Jordanië en een zouc-melodie uit de Caribbean.

In het Wereldmuseum Leiden is er een Afrika expositie – In Schitterend Licht –  curator is Azu Nwagbogu, tot 1 september. In West DenHaag exposeren de Slavs&Tatars tot 17 maart. In België is het Ensor-jaar, zie Muzee Oostende. In de Witte Raaf nr. 227, staat een wijdlopig polemisch artikel van Camiel van Winkel over outsiders en ‘Het representatieve museum’.  Opdracht 🕵️‍♀️: wat betekent informatie voor jou, waar, waarom, hoe, zoek je die?

——- + ——-

Het Museum Valkhof in Nijmegen is aan het verbouwen. Daarom is de nieuwe tentoonstelling te zien in de tijdelijke ruimte aan het Keizer Karelplein. De tentoonstelling heet Into the Black Hole. “Zwarte gaten stellen ons bevattingsvermogen op de proef en roepen vragen op over ons eigen bestaan. Ze zijn het punt waar de wetenschap eindigt en de verbeelding begint. Into the Black Hole brengt wetenschap en hedendaagse kunst samen om je het mysterie van het zwarte gat te doen ervaren.” Grappig is dat hier vooral het mysterie wordt benadrukt terwijl hedendaagse wetenschap en kunst nu juist helderheid pogen te verschaffen. De inrichting sluit daar belevenisvol bij aan. Veel donkere ruimtes en lichtbeelden. Het onderwerp krijgt steviger vorm door kunstwerken van Erik Odijk en Simone Albers. Odijk toont een heel secure, grote, tekening geïnspireerd door Hildegard von Bingen. Leuk is de vitrine  met een print van Flammarion en beeldjes van Shiva en Luna. De tentoonstelling is aldaar nog te zien tot 19 april 2024 en het verbouwde museum moet op de eigen plek in de stad in 2025 weer opengaan.

In der Zwischenzeit kun je wel eens de bus nemen naar het fraaie Beek in de heuvels richting Duitse grens. Daar tref je het uiterst Zwitsers decoratieve tramwachthuisje (1892) van architect Abraham Salm. Dezelfde architect ontwierp overigens een villa in chaletstijl (1894) aan de Heresingel 13 in Groningen. Loop dan rustig door het dorp  naar de grootste en mooiste boekhandel en antiquariaat die er bestaat, het Supplement in de voormalige Gem. Electriciteitswerken (1912). Besluit je wandeling met een koffie of aperitief in hotel ‘t Spijker en bekijk daar het schilderachtig interieur.

——— + ——-

Er zijn in Nederland een paar heel bekende musea die kunst en wetenschap combineren. Zoals vanouds, dat is Teylers in Haarlem,  sinds 1784. Daarnaast is er het Boerhave in Leiden (1928) en de Universiteitsmusea in Utrecht (1928) en Groningen (1932). Onlangs, in 2020, is er in Gent een nieuw Universiteitsmuseum bijgekomen die zich expliciet zegt te richten op: “Het GUM wordt een museum over wetenschap, onderzoek en kritisch denken, waar de bezoeker kan ontdekken dat wetenschap het resultaat is van vallen en opstaan, twijfel en verbeelding. Het GUM is een plek waar bezoekers, wetenschappers, kunstenaars en studenten met elkaar in dialoog gaan. We doen dat aan de hand van lezingen, debatten, salongesprekken, expo’s, workshops, podcasts en veel meer. 

Op dit moment heeft het GUM een eigen tentoonstellingsconcept uitgeleend aan het Groninger Universiteitsmuseum. Het betreft de tentoonstelling Phallus Norm & Form. We zien hier allerlei fallussen in diverse soorten en maten van mensen en dieren, gereproduceerd als model of prothese, tekening of ex voto, tot en met kuisheidsgordel. De tentoonstelling had misschien beter Phallus & Clitoris kunnen heten aangezien er terecht veel aandacht is voor de vrouwelijke anatomie omdat het daaraan ontbrak in het moderne wetenschappelijke onderzoek. Instructieve plastische kunstwerken, ook van intersex variaties, zijn er te zien dankzij medewerking van diverse kunstenaars. Een goed voorbeeld daarvan zijn de uitvergrotingen van Maria Fernanda Cardoso. Zeer bijzonder vond ik de ‘pleasure-enhancing attributes’ van Japanse makelij met houtsnedes van Shunga kunstenaars Hokusai/Terukata en Keisai Eisen uit rond 1830 (zie bovenstaande foto).

Het is overigens heel interessant om te lezen hoe deze universitaire musea zijn ontstaan en wat ze beogen in vergelijking met wat andere musea, kunstmusea of historische musea, presenteren en ambiëren. Wat ze gemeen hebben, welke accenten ze leggen, met wie ze samenwerken en waar ze voorlopig niet aan toekomen. Ergo: op welke manieren kunst en wetenschap samen kennis kunnen exposeren.

Rug.nl/museum – Phallus t/m 25 febr 2024; gum.gent

——- + ———